Nas nedir, ne demek? TDK’ya nazaran Nas sözü ne manaya gelmektedir? Nas Arapça bir söz mi?

Nasıl nedir? Nas ne demek? Nas ne manaya geliyor? Nas’ın manası ve ayrıntılar haberimizde…

TDK’YA NAZARAN NAS NE DEMEK?

Türk Lisan Kurumu’na nazaran nas sözü “Açıklık, açık ve kesin yargı.” ve “Dogma.” manalarına gelmektedir.

Tdk nas 1. manası : Açıklık, açık ve kesin yargı.

TDK nas 2. manası (felsefe) : Dogma.

NAS NEDİR?

Sözlükte “sözü sahibine kadar götürmek, bir şeyi açığa çıkarıp daha görünür hale getirmek için üst kaldırmak, bir şeyin son sonuna ulaşmak” üzere manalara gelen nas sözü İslâm ilimlerinde yaygın olarak iki manada terimleşmiştir. Bunlardan birinci akla geleni genel kullanımıdır ki Allah’ın ve Hz. Peygamber’in kelamını tabir eder. İkincisi fıkıh tarzında açıklık bakımından yapılan lafız ayırımında kullanılan manasıdır.

1. Allah’ın ve Peygamber’in Kelamı Manasında Nas. İslâm ilimlerinde nas (çoğulu nusûs) denilince ekseriyetle Kur’an ve Sünnet’in lafızları kastedilir. Kaynaklar sıralamasıyla ilgili anlatımlarda Kitap ve Sünnet yerine kısaca “nusûs” dendiği de olur. Nassın bu manadaki kullanımında âm-has, mutlak-mukayyet olması yahut delâletinin zannîliği-kat’îliği üzere konular kelam konusu edilmeksizin lisandaki bütün özellikleriyle lafız kastedilir. Günümüze ulaşan erken devir fıkıh literatürü içinde Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî’nin yapıtlarında de rastlanan bu sözün Şâfiî’nin yapıtlarında sık sık geçtiği, hatta daha sonra bariz hale gelecek teknik mânadaki nassı çağrıştıran kullanımlarının bulunduğu görülür (er-Risâle, s. 91, 106).

Bu manasıyla nas vahyin metinsel verisi olduğundan teşrîin ve dinî bilginin temelini oluşturur; tersi genel olarak “ictihad”dır. İctihad, istidlâl ve kıyas üzere kavramlarla zıt olarak zikredildiğinde nas Allah ve Peygamber’in kelamını, bu kavramlar da nasların akıl yoluyla açılımını anlatır. Mecelle’de, “Mevrid-i nasta ictihada mesağ yoktur” (md. 14) biçiminde sözünü bulan genel anlayış da aklın nas karşısındaki durumunu ve ictihadın alanını belirler. Nassın bulunduğu bahislerde ictihadın câiz olmayışı, nasların tamamen ictihada kapalı olduğu değil nassın düzenlediği konunun nassa muhalif olacak bir halde alternatif bir düzenlemeye tâbi tutulmasının mümkün olmadığı manasına gelir. Hakikaten çabucak bütün ictihadlar nas üzerinden yürütülür ve naslarla irtibatlıdır. Sünnî siyaset teorisinde imamın/ halifenin seçimi nasla olmayıp ümmetin ictihadına bırakılmış bir problem iken İsnâaşerî ve İsmâilî Şiî anlayışlarında imam nasla tayin edilir. Bu bağlamda nas terimi, Hz. Peygamber’in imam olacak kişiyi açıkça belirtmesini ve ondan sonraki imamların da kendilerinden sonrakini tayin etmesini tabir etmektedir.

Nassın kararı te’vil, tahsis yahut neshi hakkında kanıt bulunmadıkça yeterince amel etmektir. Bu tarafıyla zâhir üzere olmakla birlikte açıklık seviyesi bakımından ondan daha üstün olduğu için teâruz halinde nassın manasına öncelik verilir. Meselâ çocuğun emzirilme müddetiyle ilgili âyetlerden birinde, “Anneler çocuklarını tam iki yıl emzirir” (el-Bakara 2/233), başkasında, “Çocuğun karında taşınması ve sütten kesilmesi otuz aydır” (el-Ahkaf 46/15) denmiştir. Birinci âyet, direkt ve bilhassa emzirme müddetini beyan için geldiğinden o hususta nastır. İkinci âyet ise emzirme mühleti konusunda nas değil zâhirdir. Zira âyetin asıl sevkediliş gayesi annenin çocuk üzerindeki hakkını bildirmektir.

Mütekellimîn metoduna nazaran yazılmış metot yapıtlarında ise açık lafızlar çoklukla zâhir ve nas formunda ikiye ayrılır; te’vile açık olmayanlar nas (veya mübeyyen), açık olanlar zâhir diye isimlendirilir (Gazzâlî, I, 345, 384). Buna nazaran cumhurun terminolojisinde zâhir Hanefîler’deki zâhir ve nassa, nas da Hanefîler’deki müfessere tekabül etmektedir. Bilhassa Fahreddin er-Râzî’den itibaren bir kısım usulcü tarafından muhkemin nas ve zâhiri kapsayan bir terim olarak kullanıldığı dikkate alındığında cumhurun müteahhirînine nazaran muhkemin Hanefîler’deki zâhir, nas ve müfesseri içine alan geniş kapsamlı bir terim olduğu söylenebilir.

Öte yandan Gazzâlî nas kavramının âlimler ortasındaki üç farklı kullanımını şöyle açıklar: 1. Zâhir lafız manasında. Zâhirin nas olarak isimlendirilmesi Şâfiî’nin kullanımı olup sözün kelamlık manasına uygundur. Buna nazaran nassın tarifi zâhirin tarifi üzere olup “kendisinden, kesin olmaksızın zannı galiple bir mâna anlaşılan lafız” demektir. 2. Uzaktan yakından öteki ihtimale açık olmayan lafız manasında. En yaygın ve en dengeli olanı budur. Meselâ “beş” lafzı böyledir; ne dörde ne altıya ne de öbür bir sayıya ihtimali vardır. 3. Rastgele bir kanıtın desteklediği makbul bir ihtimalin kelam konusu olmadığı lafız manasında. Kanıtın desteklemediği ihtimal ise lafzı nas olmaktan çıkarmaz (a.g.e., I, 384-386; Karâfî’nin benzeri gruplandırması için bk. Şer?u Deri?i?i’l-fu?ûl, s. 36).

Mütekellimîn metodunu benimseyen birçok usulcü tarafından nassa örnek olarak has lafızların (sayı isimleri, özel isimler, çeşit ve cins isimleri) seçilmesi nas için özel sîga arama uğraşından kaynaklanır. Şâriin kastının bilinmesiyle ilgili olarak nas lafızda ek bir karîneye muhtaçlık olmaksızın lisanı bilmenin gayesi bilmeye kâfi olacağını, nas değil ihtimalli bir lafız kelam mevzusuysa birtakım hâricî karînelere gereksinim duyulacağını öne sürmelerinin sebebi de budur. Hanefîler ise nassı has lafıza indirgemenin yanlışlığına dikkat çekerek nassın özel bir sîgası olmadığını, lafzın nas olmasının kelamı söyleyenin kastına bağlı olduğunu, bu yüzden has lafızlar üzere âm lafızların da nas haline gelebileceğini kabul etmişlerdir.

Gündem